Yeni Başlayanlar İçin

Kripto para, alım satım aracı olması için tasarlanmış dijital ve sanal bir para birimidir. Para aktarımlarının gerçekleşmesini ve güvenliğini sağlamak, aynı zamanda kripto paraların üretimini kontrol etmek için şifreleme kullanır. Kripto paralar, belirli koşullar sağlanmadıkça kimsenin değiştiremeyeceği bir veritabanında saklanan girdilerdir.

Tarihçe

90larda yaşanan teknoloji patlamasında Flooz, Beenz ve DigiCash gibi yeni oluşan sistemler ile bir dijital para yaratma girişiminde bulunuldu fakat kaçınılmaz olarak başarısız oldu. Bu başarısızlığın dolandırıcılık, finansal problemler ve hatta işverenler ve çalışanlar arasındaki sürtüşmeler gibi birçok sebebi bulunuyor.

Bu sistemlerin hepsi Güvenilir Üçüncü Şahıs yaklaşımını kullandı, yani işin arkasındaki şirketler para transferlerini yürüttü. Şirketlerin başarısızlığı sonucu dijital bir para sistemi oluşturmak uzun süre boyunca ümitsiz bir vaka olarak görüldü.

2009’un başlarında Satoshi Nakamoto takma adlı anonim bir programcı veya programcılar Bitcoin’i tanıttı. Satoshi Bitcoin’i ”eşler arası elektronik nakit sistemi” olarak tanımladı. Tamamen merkezi olmayan bir sistem, yani sürece dahil olan bir sunucu veya merkezi otorite yok. Konsept olarak dosya paylaşımı için kullanılan eşler arası ağları anımsatıyor.

Bir ödeme ağının çözmesi gereken en önemli sorunlardan biri çifte harcama. Çifte harcama, aynı parayı iki kere harcamaya yarayan bir dolandırıcılık tekniği. Bunun için geleneksel çözüm, hesap bakiyelerinin ve işlemlerin kaydını tutan bir güvenli üçüncü şahıs, merkezi bir sunucu. Bu çözümün uygulanabilmesi için ise paranızın ve kişisel bilgileriniz kontrolünü elinde tutan bir otorite gerekli.

Bitcoin gibi ademimerkeziyetçi ağlarda ise bu işi tüm katılımcıların yapması gerekli. Bu, herkese açık olan blockchain -ağda gerçekleşen tüm işlemlerin kaydını tutan açık defter- yoluyla yapılıyor. Bu sayede ağda bulunan herkes, diğer tüm katılımcıların hesaplarındaki bakiyeyi görebiliyor.

Yapılan her para aktarımı, gönderenin ve alıcının açık anahtarlarını (cüzdan adresleri) ve gönderilen miktarı içeren bir dosya. Aktarımın aynı zamanda gönderen tarafından özel anahtarla onaylanması gerekiyor. Tüm bunlar aslında temel seviyede şifreleme. En sonunda ise işlem ağda yayınlanıyor, fakat önce onaylanması gerekiyor.

Bir kripto para ağında para transferini yalnızca madenciler, kriptografik bir bilmeceyi çözerek onaylayabilirler. Transferleri alıyor, geçerli olarak işaretliyor ve ağa dağıtıyorlar. Ağın tüm düğümleri veritabanına ekleniyor. Aktarım onaylandıktan sonra geri döndürülemez oluyor ve madenciler aktarım ücretinin yanında bir ödül alıyor.

Temelde tüm kripto para ağları, katılımcıların bakiye ve işlemlerin meşruiyeti ile ilgili kesin mutabakatına dayanır. Ağın düğümleri tek bir hesap üzerine bile anlaşmazlığa düşerse sistem bozulur. Tabi ki bu durumun önlenmesi için önceden oluşturulmuş ve ağa programlanmış birçok kural bulunuyor.

Kripto paraların bu isimle anılmasının sebebi, mutabakatla yürütülen sistemin güçlü bir şifreleme ile korunması. Bahsi geçen diğer faktörlerle birlikte bu faktör de üçüncü şahısları ve kör güveni gereksiz konseptler haline getiriyor.

Kripto para ile neler yapabilirsiniz?

Ürün satın almak

Geçmişte kripto para kabul eden bir satıcı bulmak imkansız olmasa da oldukça zordu. Günümüzde ise durum tamamen farklı.

Hem çevrimiçi hem de çevrimdışı satıcılar arasında Bitcoin’i bir ödeme yöntemi olarak kabul eden birçok satıcı var. Satıcılar Overstock ve Newegg gibi devasa online şirketlerden küçük dükkanlara, barlara ve restoranlara kadar uzanıyor. Bitcoin oteller, uçuşlar, mücevherat, uygulamalar, bilgisayar parçaları ve hatta üniversite ödemeleri için bile kullanılabiliyor.

Litecoin, Ripple, Ethereum gibi diğer dijital para birimleri henüz bu kadar yaygın kullanılmıyor. Yine de işlerin daha iyiye gittiği söylenebilir: Apple on farklı kripto para birimini App Store üzerindeki ödemeler için kullanma imkanı getirdi.

Diğer kripto para birimi kullanıcıları da coinlerini istedikleri zaman Bitcoin’e çevirebilir. Dahası, Gift Off gibi yirmiye yakın kripto para birimini kabul eden hediye kartı siteleri var. Bu hediye kartlarıyla her şeyi satın alabilirsiniz.

Son olarak, Bitify ve OpenBazaar gibi sadece kripto para kabul eden satıcılar da var.

Yatırım

Kripto paranın yatırım için günümüzdeki en iyi seçenek olduğunu düşünenlerin sayısı az değil. Bitcoin yatırımları ile milyoner olma hikayesine sahip birçok kişi var. Bitcoin, günümüzde en çok tanınan dijital para birimi ve geçtiğimiz yılda bir Bitcoin’in değeri 800 dolardı. Kasım 2017’de bu değer 7000 doları geçti.

En bilinen ikinci kripto para birimi olan Ethereum ise dijital para birimlerinde görülmüş en hızlı yükselişi gösterdi. Mayıs 2016’dan beri değeri en az %2700 arttı. Tüm kripto para birimlerine bakıldığında ise piyasa değerleri 2013’ün ortasından itibaren %10000’den fazla yükseldi.

Kripto paraların yüksek risk içeren yatırımlar olduğu da göz önüne alınmalı. Piyasa değerleri diğer hiçbir mal varlığında görülmeyen şekilde dalgalanıyor. Dahası, kripto paralar düzenlemeye tabi olmadığı için bazı hükümetlerce yasaklanabilir veya borsası hacklenebilir.

Kripto paralara yatırım yapmayı düşünüyorsanız, Bitcoin hala en yaygın olan para birimi. 2017’de kripto piyasasındaki hisseleri %90’dan %40’a belirgin bir düşüş yaşadı. Şu anda ise bazıları gizlilik odaklı, bazıları daha az merkezi olmayan, bazıları ise tamamen Bitcoin’in taklidi olan birçok alternatif mevcut.

Bitcoin satın almak oldukça kolayken –BTC alım satımı yapan birçok borsa var- diğer kripto paraları almak o kadar kolay değil. Bu durum Kraken, BitFinex, BitStamp gibi devasa borsalar ve Litecoin, Ethereum, Monero, Ripple gibi kripto paraları satmaya başlayanlar sayesinde iyileşiyor. Coin satın almanızın başka yolları da var: bir satıcıyla yüzyüze konuşup satın alabilir veya Bitcoin ATM’si kullanabilirsiniz.

Kripto para satın aldıktan sonra onu saklamanız gerekiyor. Tüm büyük borsalar cüzdan hizmeti de veriyor. Bu oldukça pratik gözükse de, kripto paranızı saklamanın en iyi yolu sabit diskinizde bulunan bir offline cüzdan, hatta bir donanım cüzdanı (hardware wallet). Coinlerinizi saklamanın en güvenli yolu olmasının yanı sıra mal varlığınız üzerindeki kontrolün tamamiyle size ait olmasını sağlıyor.

Diğer tüm yatırımlarda olduğu gibi, kripto paraların piyasa değerlerini ve ilgili haberleri yakından takip etmelisiniz. Coinmarketcap, fiyatları, işlem hacmini, dolaşımda olan coin miktarını ve coinlerin piyasa değerlerini takip etmenize olanak veren bir tek durak çözümü.

Yaşadığınız ülkeye bağlı olarak kripto para ile ticaret yaptığınızda bunu vergi raporunuzda belirtmeniz gerekebilir. Kripto paraların vergilendirilmesi ülkeden ülkeye değişiklik gösteriyor. ABD’de IRS(milli gelirler idaresi) Bitcoin ve diğer kripto paraların döviz yerine mal varlığı olarak vergilendirilmesi gerektiğini belirtti. Yatırımcılar için bu uzun vadeli kazançların ve kripto para alım satımından kaynaklanan kayıpların, her yatırımcının en fazla yüzde 15 olan geçerli değer artışı oranında vergilendirilmesi anlamına gelir.

Madencilik 

Madenciler, herhangi bir kripto para ağının en önemli parçası ve tıpkı alım satım gibi, madencilik de bir yatırım çeşidi. Esasen madenciler, ilgili topluluklara muhasebe hizmeti sunuyor. Bilgi işlem güçlerini işlemleri onaylamak ve blockchain adlı dağıtık defter teknolojisinde kaydını tutmak için gerekli olan kriptografik bulmacaları çözmek için kullanıyorlar.

Madencilik ile ilgili en ilgi çekici şeylerden biri de çözülmesi gereken bulmacaların zorluğunun, çözmeyi deneyen insan sayısıyla doğru orantıda artması. Yani, bir kripto paranın bilinirliği ve dolayısıyla madenciliğini yapan kişi sayısı arttığı zaman, süreç zorlaşıyor.

Bitcoin madenciliğiyle servet elde etmiş örnekler mevcut. Eskiden kendi bilgisayarınızı hatta yeterince güçlü bir laptopu kullanarak bile azımsanamayacak bir kazanç elde etmek mümkündü. Günümüzde ise Bitcoin madenciliği ancak endüstriyel seviyede bir madencilik donanımına yatırım yaptığınız zaman kar getiren bir iş. Bu durum, gerekli ekipmanların yanı sıra masrafların arasına yüklü elektrik faturalarını da ekliyor.

Şu anlık yeni başlayan madenciler için uygun maliyetli olan kripto para birimlerinin Litecoin, Dogecoin ve Feathercoin olduğu söyleniyor. Litecoin’in şu anki değeriyle sadece tüketici seviyesinde bir donanımla günlük 50 cent-10 dolar arası kazanabilirsiniz.

Peki madenciler nasıl kar ediyor? Sahip oldukları toplam bilgi işlem gücü ne kadar fazla olursa, kriptografik bulmacaları çözme şansları da o kadar artıyor. Bulmacayı çözdükleri zaman ise transfer ücretinin yanında bir ödül alıyorlar.

Bir kripto para birimi yaygınlaştıkça madenciliğini yapmak da zorlaşıyor ve ödül olarak alınan coin miktarı düşüyor. Bitcoin ilk yaratıldığı zaman başarılı bir madenciliğin ödülü 50 BTC iken günümüzde bu ödül 12.5 BTC. Bunun sebebi ise Bitcoin ağının dolaşımda toplam olarak 21 milyon coin olacak şekilde tasarlanmış olması.

Kasım 2017 itibariyle neredeyse 17 milyon Bitcoin üretilmiş ve dağıtılmış durumda. Ödüller küçüldükçe üretilen her Bitcoin gitgide daha da değerlenecek.

Tüm bu faktörler kripto para madenciliğini önce geleni ödüllendiren bir mücadeleye dönüştürüyor. Yaşadığınız yere göre değişmekle birlikte, madencilik yoluyla kazandığınız para vergilendirmeye ve para transferi düzenlemelerine tabi olabilir. Amerika’da FinCen (Finansal Suçları Engelleme Ağı), kripto para madenciliğinin ve kripto parayı yasal paraya dönüştürmenin para transferi sayılabileceğini belirten bir rehber yayınladı. Bu madencilerin ilgili yasa ve düzenlemelere uymaları gerekebileceği anlamına geliyor.

Ödeme yöntemi olarak kabul etmek (iş için)

İş sahibiyseniz ve potansiyel yeni müşteriler arıyorsanız kripto parayı bir ödeme yöntemi olarak kabul etmek iyi bir çözüm olabilir. Kripto paralara ilgi oldukça büyük ve daha da artacak gibi gözüküyor. Büyüyen ilginin yanı sıra kripto para ATMleri de dünya genelinde yaygınlaşıyor. Coin ATM Radar’a göre dünya üzerinde 58 ülkede yaklaşık 1800 ATM bulunuyor.

Öncellikle müşterilerinize kripto para kabul ettiğinizi bildirmeniz gerekir. Kasanın yanında duran bir işaret bu görevi halledebilir. Ödemeler ödeme cihazları, dokunmatik uygulamalar veya QR kod ile cüzdandan yapılabilir.

Kripto paraları ödeme olarak almak için kullanabileceğiniz birçok farklı hizmet sağlayıcısı bulunuyor. CoinPayments güncel olarak 75’ten fazla kripto parayı kabul ediyor ve sadece %0.5 komisyon ücreti alıyor. Cryptonator, CoinGate ve sadece Bitcoin kabul eden BitPay gibi hizmet sağlayıcıları da mevcut.

ABD’de Bitcoin ve diğer kripto paralar dönüştürülebilir dijital para birimleri olarak tanınıyor, yani kripto para ile ödeme yapmak nakit, altın veya hediye kartıyla ödeme yapmaktan farksız.

Vergilendirme açısından ise ABD merkezli kripto para kabul eden şirketlerin satış referanslarının, alınan miktarın ve işlem tarihinin kaydını tutmaları gerekiyor. Satış vergisi verilmesi gerekiyorsa, ödenecek tutar satış sırasındaki ortalama döviz kuruna göre hesaplanıyor.

Kripto paraların yasal durumu

Kripto paralar yaygınlaştıkça dünya genelinde emniyet güçleri, vergi daireleri ve yasa düzenleyicileri de bu yeni konsepti ve var olan düzenlemeler ve yasalardaki yerini anlamaya çalışıyor.

Bitcoin’in, ilk kripto paranın piyasaya girişiyle birlikte tamamen yeni bir paradigma yaratıldı. Merkezi olmayan, kendi kendine var olan, fiziksel mevcudiyeti bulunmayan ve bir otorite tarafından kontrol edilmeyen dijital para birimleri yasa düzenleyiciler arasında bir kargaşaya sebep oldu.

Kripto paraların ademimerkeziyetçi yapısı ve anonim olarak kullanıma izin vermesi endişe uyandırıyor. Yetkililer kripto paranın yasadışı ürün ve hizmetlerin ticaretini yapan kişileri cezbetmesinden kaygılanıyor. Dahası, kripto paraların kara para aklama ve vergi kaçırma gibi faaliyerlet için de kullanılabilme ihtimali.

Kasım 2017 itibariyle Bitcoin ve diğer dijital para birimleri yalnızca Bangladeş, Bolivya, Ekvador, Kırgızistan ve Vietnam’da yasaklanmış durumda. Çin ve Rusya ise bu yasağın kıyısında. Diğer hükümetlerde kripto paranın kullanımı yasadışı olarak görülmese de yasa ve düzenlemeler ülkeye göre ciddi bir biçimde değişiklik gösteriyor.

Türkiye’de her hangi bir yasak bulunmamaktadır.Türkiyede faliyet gösteren yerli ve yabancı Kripto Borsaları bulunmaktadır.

En yaygın kripto para birimleri

  • Bitcoin — Her şeyi başlatan ilk kripto para birimi
  • Ethereum — Geliştiricilerin Bitcoin ile çalışmayan farklı dağıtık uygulamalar ve teknolojiler oluşturmalarını sağlayan bir para birimi.
  • Ripple — Diğer çoğu kripto para biriminin aksine işlemlerde ağ genelinde mutabakatı sağlamak için blockchain kullanmıyor. Onun yerine, tekrarlanan bir mutabakat süreci uygulanıyor ki bu durum onu Bitcoin’den daha hızlı hale getirirken aynı zamanda saldırılara daha korunmasız hale getiriyor.
  • Bitcoin Cash — En büyük Bitcoin madenciliği şirketi ve aynı zamanda ASIC’in Bitcoin madenciliği çiplerinin üreticisi tarafından desteklenen Bitcoin’in bir koludur. Sadece birkaç aydır piyasada bulunmasına rağmen piyasa değeri açısından ilk beş kripto para arasında yerini aldı.
  • NEM — Emek ispatı (PoW) algoritmasını kullanan çoğu kripto para biriminin aksine NEM, kullanıcılarının coin satın almak için ellerinde halihazırda coin bulundurmasını gerektiren önem ispatını (PoI) kullanır. Kullanıcıları birikimlerini kullanmaya teşvik eder ve kullanıcının NEM ağındaki genel önemini tespit etmek amacıyla işlemleri takip eder.
  • Litecoin — Bitcoin’in ”dijital altın” imajına karşılık olarak ”dijital gümüş” olması amacıyla yaratılmış bir kripto para birimi. Bitcoin’in bir koludur fakat Bitcoin’in aksine dört kat daha hızlı blok üretimine ve Bitcoin’in dört katı kadar (84 milyon) coin üretimine olanak sağlıyor.
  • IOTA — Bu kripto para biriminin buluşu olan defter teknolojisinin adı ”Tangle” ve para transflerinde göndericinin iki gönderimi onaylayan bir emek ispatı yapmasını gerektiriyor. Bu şekilde IOTA madencileri süreçten çıkarmış oldu.
  • NEO — Her türden finansal sözleşmelerin ve üçüncü parti dağıtık uygulamaların geliştirilmesine olanak sağlayan bir akıllı sözleşme ağı. Ethereum ile çoğunlukla ortak amaçlara sahip olmakla birlikte Çin’de geliştirildiği için, Çin’in yasa düzenleyicileri ve yerel şirketleriyle gelişen ilişkiler sebebiyle bir avantaj elde edebilir.
  • Dash — İki katmanlı bir ağ. İlk seviyede ağı koruyan ve işlemlerin kaydını tutan madenciler bulunurken ikinci seviyede işlemleri aktaran ve InstantSend, PrivateSend tipi işlemleri mümkün kılan ana düğümler bulunuyor. İlk seviye Bitcoin’den çok daha hızlı, ikinci seviye ise tamamen anonim. 
  • Qtum — Bitcoin ve Ethereum’un teknolojilerinin birleşimiyle oluşan ve iş uygulamalarını hedef alan bir para birimi. Ağ, Bitcoin’in güvenilirliğini artırırken çoğunlukla Ethereum ağında kullanılan akıllı sözleşmelerin ve dağıtık uygulamaların kullanımına olanak sağlıyor.
  • Monero — Özel işlem imkanlarına sahip, açık ve gizlilik odaklı prensipleri nedeniyle oldukça aktif olarak kullanılan bir kripto para birimi.
  • Ethereum Classic — Ethereum’un orijinal bir versiyonu. Bölünme, orijinal Ethereum’u geliştirerek oluşturulan merkezi olmayan, otonom bir organizasyon hacklendikten sonra gerçekleşti.